Będąc wierzycielem, można wliczyć niezapłacone faktury do kosztów uzyskania przychodu. Dokonanie tej czynności uzależnione jest jednak od uprawdopodobnienia nieściągalności świadczenia. W tym celu należy skorzystać z jednego z trzech dostępnych rozwiązań. Po pierwsze możliwe jest uzyskanie postanowienia o nieściągalności, wydawanego przez komornika, uznanego, jako odpowiadające stanowi faktycznemu. Po drugie można zwrócić się do sądu powszechnego o wydanie któregoś z trzech rozstrzygnięć: oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania; umorzenia postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, gdy majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów; ukończenia postępowania upadłościowego. Po trzecie natomiast wierzyciel może spisać stosowny protokół, w którym zostanie stwierdzone, że przewidywane koszty procesowe oraz egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od ściąganej kwoty.
Dłużnik nie musi składać korekty
W odniesieniu do ustaw podatkowych nie istnieje obecnie konieczność dokonywania korekty kosztów z tytułu niezapłaconych w terminie faktur przez dłużnika. Taki obowiązek istniał w polskim systemie prawnym do 2016 r. Wtedy ustawodawca uzasadniał to dążeniem do likwidacji zatorów płatniczych i poprawy sytuacji finansowej przedsiębiorców. Wprowadzone rozwiązanie jednak się nie sprawdziło, dlatego postanowiono o jego uchyleniu.
Nieściągalność świadczenia a VAT
Z kolei na gruncie ustawy o podatku VAT przewidziano możliwość skorzystania z ulgi na tzw. złe długi. Udogodnienie to dotyczy transakcji, których dokonano z udziałem przedsiębiorców będących czynnymi podatnikami podatku VAT oraz mających swoją siedzibę na terytorium Polski. Wyłączeni zostali zatem „nieVAT-owcy” oraz podmioty zagraniczne. Oczywiście w kontekście ustawy o VAT konieczne jest również uprawdopodobnienie nieściągalności należności. Zabieg ten jest jednak w tym przypadku dużo prostszy, ponieważ wystarczy wykazać, że należność nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie w terminie 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności, wskazanego na fakturze lub w zawartej umowie. Dzięki uprawdopodobnieniu nieściągalności wierzytelności można dokonać korekty należnego podatku (naliczonego w wystawionej fakturze VAT). Nie ma przy tym potrzeby informowania dłużnika o dokonanej czynności.
Ulga za złe długi – dodatkowe przesłanki
Ustawa o VAT przewiduje kilka dodatkowych przesłanek umożliwiających skorzystanie z
korekty. Po pierwsze dostawa towarów lub świadczenie usług musiało być realizowane na
rzecz podatnika, który został zarejestrowany jako czynny podatnik VAT, niebędący w trakcie postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego, a także w trakcie likwidacji. Po drugie natomiast na dzień poprzedzający złożenie deklaracji podatkowej ze stosowną korektą, zarówno dłużnik, jak i wierzyciel byli czynnymi podatnikami VAT, a dłużnik nie był w trakcie postępowania upadłościowego, restrukturyzacyjnego albo w trakcie likwidacji. Po trzecie od daty wystawienia faktury VAT nie powinno minąć więcej niż dwa lata, licząc od końca roku, w którym ją wystawiono. Przymierzając się do skorzystania z ulgi, warto zatem pilnować tego terminu lub zrobić to niezwłocznie, gdy tylko takie rozwiązanie stanie się możliwe na gruncie przepisów prawa podatkowego.
Korekta deklaracji VAT a reakcja dłużnika
Korekta deklaracji VAT przez wierzyciela z uwagi na niezapłaconą fakturę i uznanie wierzytelności za nieściągalną rodzi określony obowiązek także po stronie dłużnika. Powinien on również złożyć stosowną korektę poprzez obniżenie odliczonej kwoty podatku. Obowiązują go przy tym dokładnie takie same terminy jak w przypadku wierzyciela. Oznacza to, że należy tego dokonać w rozliczeniu za okres, w którym upłynął 90-dniowy termin od dnia wymagalności roszczenia. Przy czym sytuacja nie zmienia się w sytuacji, gdy należność nie została zapłacona jedynie w części. W takim przypadku korekta powinna obejmować podatek naliczony z tej właśnie niezapłaconej części należności.
Nieściągalność wierzytelności – przepisy korzystne dla wierzycieli
Mechanizmy dostępne w ustawach o podatku PIT i CIT, a także w ustawie o VAT pozwalają
na pewnego rodzaju zabezpieczenie wierzyciela przed niepłacącym dłużnikiem. Fakt
nieuregulowania należności wynikającej z wystawionej faktury VAT, dzięki ustawowym
rozwiązaniom, nie powoduje negatywnych konsekwencji podatkowych po stronie wierzyciela. Ma to szczególnie duże znaczenie przy transakcjach obejmujących bardzo
wysokie kwoty, gdzie podatki PIT, CIT i VAT mogłyby negatywnie oddziaływać na płynność
finansową przedsiębiorstwa wierzyciela.
Autor: radca prawny Robert Nogacki, Kancelaria Prawna Skarbiec
