Prawo restrukturyzacyjne wprowadziło wiele instytucji prawnych służących uzyskaniu porozumienia dłużnika z wierzycielami co do sposobu oddłużenia. Jedną z takich instytucji jest układ częściowy, szczególnie przydatny w sytuacji konieczności układania się z wieloma wierzycielami.
Restrukturyzacja – zasada działania
Postępowanie restrukturyzacyjne daje dłużnikowi szeroki wachlarz narzędzi prawnych polepszających jego pozycję w rozmowach z wierzycielami. Należy pamiętać, że fiasko nieformalnych rozmów z wierzycielami co do umorzenia czy obniżenia części długów wcale nie determinuje braku podstaw do wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego. Trzeba bowiem pamiętać, że jego celem w założeniu samych projektodawców ustawy
jest wprowadzenie skutecznych instrumentów pozwalających na przeprowadzenie restrukturyzacji przedsiębiorstwa dłużnika i zapobieżenie jego likwidacji. Zachowanie przedsiębiorstwa dłużnika w wielu przypadkach jest znacznie korzystniejsze dla wierzycieli niż jego likwidacja. Zachowanie przedsiębiorstwa dłużnika oznacza również zachowanie miejsc pracy oraz, co do zasady, możliwość nieprzerwanego realizowania kontraktów, a więc ma pozytywne znaczenie społeczne i gospodarcze.
Potwierdza to treść przepisu art. 3 ust. 1 prawa restrukturyzacyjnego, zgodnie z którym
celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.
Postępowanie restrukturyzacyjne, wraz z jego główną częścią, jaką jest wypracowanie akceptowalnego dla stron układu, zmierza do zawarcia swoistej umowy między dłużnikiem i wierzycielami, w której obydwie strony godzą się na wzajemne ustępstwa. Przykładowo wierzyciele ze swojej strony rezygnują z części należności lub godzą się na odroczenie płatności, w zamian za co dłużnik zobowiązuje się do zapłaty na rzecz wierzycieli określonych kwot w konkretnych terminach lub udziela zabezpieczenia na dodatkowych składnikach swojego majątku.
Układ częściowy
Jedną z największych trudności w przeprowadzeniu skutecznej restrukturyzacji jest przygotowanie propozycji układowych, które będą odpowiadać wszystkim wierzycielom lub przynajmniej tym, których głosy niezbędne są do przyjęcia układu. Zadanie jest utrudnione przy dużej liczbie wierzycieli. Jednak i w takim wypadku możliwe jest zawarcie układu. Ta perspektywa znacznie się polepszyła po 1 stycznia 2016 r., wraz z wejściem w życie przepisów prawa restrukturyzacyjnego, kiedy dłużnik otrzymał konkretne środki prawne ułatwiające prowadzenie z wierzycielami skutecznych rozmów dotyczących propozycji ugodowych. Z perspektywy dłużnika efektywne może okazać się wykorzystanie instytucji układu częściowego dającego możliwość wyłączenia określonego kręgu wierzycieli z rozmów o zatwierdzeniu układu.
Kiedy można go zastosować?
Układ częściowy możliwy jest do zastosowania w postępowaniu o zatwierdzenie układu albo w przyspieszonym postępowaniu układowym. Zgodnie z art. 180 ust. 1 prawa restrukturyzacyjnego dłużnik może złożyć propozycje układowe dotyczące jedynie niektórych zobowiązań, których restrukturyzacja ma zasadniczy wpływ na dalsze funkcjonowanie jego przedsiębiorstwa. Do wyodrębnienia wierzycieli objętych układem częściowym powinno stosować się obiektywne, jednoznaczne i uzasadnione ekonomicznie kryteria. Jednocześnie ustawodawca wskazał w art. 180 ust. 4 Prawa restrukturyzacyjnego pewne wskazówki stosowane przy określeniu, które wierzytelności mogą być objęte układem częściowym. W układzie częściowym powinny znaleźć się więc wierzytelności o strategicznym znaczeniu dla działalności dłużnika, takie jak kredyty, pożyczki, umowy leasingu, dostawy, wierzytelności opiewające na największe sumy, a także zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską na przedmiotach i prawach niezbędnych do prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika.
Należy pamiętać jednak, że instytucja układu częściowego w żadnym wypadku nie daje dłużnikowi całkowitej swobody przy wybieraniu kręgu wierzycieli, z którymi dłużnik będzie rozmawiać o propozycjach układowych, z pominięciem nieprzychylnych sobie wierzycieli.
Zarówno bowiem w postępowaniu o zatwierdzenie układu, jak i w postępowaniu o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego w pierwszej kolejności sąd bada zgodność z prawem kryteriów wyodrębnienia wierzycieli objętych układem częściowym. W przypadku stwierdzenia niezgodności z prawem zaproponowanych kryteriów wyodrębnienia sąd w postępowaniu o zatwierdzenie układu odmawia zatwierdzenia układu częściowego, a w postępowaniu o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego stwierdza niezgodność z prawem kryteriów wyodrębnienia wierzycieli objętych układem częściowym.
Jeżeli w przyspieszonym postępowaniu układowym sąd orzekł o niezgodności z prawem kryteriów wyodrębnienia wierzycieli objętych układem częściowym, dłużnik uprawniony jest do złożenia zażalenia. W terminie przewidzianym do jego wniesienia dłużnik może zaproponować inne kryteria wyodrębnienia wierzycieli, co wynika z art. 182 ust. 4 Prawa restrukturyzacyjnego.
A co na to wierzyciel?
Ustawodawca, wyważając interes wierzycieli i konieczność zapewnienia efektywności restrukturyzacji dłużnika, wskazał w art. 183 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego, iż propozycje układowe nie mogą przewidywać dla wierzycieli objętych układem częściowym korzyści, które zmniejszają możliwość zaspokojenia wierzytelności nieobjętych układem. Jednocześnie w postępowaniu o zatwierdzeniu układu wierzyciel nieobjęty układem częściowym może wnieść zażalenie, z tym zastrzeżeniem, iż jego zarzuty ograniczają się wyłącznie do ewentualnego naruszenia art. 180 lub art. 183 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego.
Praktyczne znaczenie art. 183 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego jest takie, że we wniosku o zatwierdzenie układu częściowego lub wszczęcie przyspieszonego postępowania układowego powinno zostać wskazane, w jaki sposób dłużnik przewiduje zaspokoić wierzycieli nieobjętych układem częściowym.
Potencjalne trudności przy tworzeniu układu częściowego
Postępowanie restrukturyzacyjne jest złożonym procesem. Błędy popełnione na jego poszczególnych etapach mogą całkowicie zaprzepaścić zatwierdzenie układu z wierzycielami. Przykładowo, przed opracowaniem kryteriów wyodrębnienia wierzycieli do układu częściowego powinno się przenalizować strukturę wierzytelności dłużnika. Uprawomocnienie się postanowienia stwierdzającego niezgodność z prawem kryteriów wyodrębnienia wierzycieli powoduje umorzenie całego postępowania. Co prawda w zażaleniu można wskazać inne kryteria wyodrębnienia, jednak, jak wynika wprost z przepisów prawa restrukturyzacyjnego, kryteria wyodrębnienia wierzycieli mogą tylko raz zostać zmienione. Stwierdzenie niezgodności z prawem nowych kryteriów skutkować będzie utratą szansy na zatwierdzenie układu częściowego.
Układ częściowy daje realną szansę uzyskania zatwierdzenia propozycji układowych. Jest to jeden z wielu powodów, dla których warto rozważyć rozpoczęcie restrukturyzacji w sytuacji, gdy zawiodły rozmowy z wierzycielami. Przedsiębiorca powinien pamiętać, że przygotowanie we właściwy sposób układu częściowego zwiększa szansę na późniejsze zatwierdzenie propozycji układowych w drodze głosowania wierzycieli.
Autor: radca prawny Robert Nogacki
